Ginekologiczne badanie ultrasonograficzne 2D/3D
USG ginekologiczne jest to nieinwazyjne badanie umożliwiające ocenę narządu rodnego kobiety. Dzięki wykorzystaniu fal ultradźwiękowych generowanych przez zaawansowane aparaty ultrasonograficzne oraz wykorzystanie najnowocześniejszych rozwiązań technicznych w oprogramowaniu urządzenia możliwe jest bardzo dokładne obrazowanie poszczególnych struktur.
Ginekologiczne badanie ultrasonograficzne ma na celu ocenę:
- ściany macicy – z uwzględnieniem budowy macicy (wykrywanie wad rozwojowych macicy), obecności patologicznych tworów (mięśniaków, adenomiozy, guzów);
- błony śluzowej macicy – ocena stanu endometrium- obecność polipów endometrialnych, przerostu błony śluzowej, diagnostyka procesów nowotworowych (raka endometrium), ocena funkcji endometrium (przy zaburzeniach hormonalnych, monitorowanie cyklu)
- jajników – ocena budowy (obecność guzów, torbieli) i funkcji jajników (aparat pęcherzykowy, obecność pęcherzyka owulacyjnego), ocena przebiegu stymulacji jajników na potrzeby IVF
- jajowodów – prawidłowo jajowody są niedostępne badaniu USG, natomiast możliwa jest diagnostyka ich patologii- wodniaków jajowodów, ciąży pozamacicznej jajowodowej, torbieli okołojajowodowych
- zatoki Douglasa – wykluczenie/potwierdzenie obecności płynu w zatoce, tworów patologicznych (guzy, endometrioza)
Ginekologiczne badanie ultrasonograficzne najczęściej wykonuje się sondą przez pochwową (u pacjentek współżyjących), natomiast w innych przypadkach można wykonać badanie sondą przez brzuszną lub doodbytniczą.
Zastosowanie techniki ultrasonografii trójwymiarowej (3D) pozwoliło na ominięcie wielu ograniczeń projekcji dwuwymiarowej. Technika 3D pozwala na zapisanie bardzo dużej serii sekwencyjnych obrazów ultrasonograficznych złożonych w plik objętościowy, który może zostać zarchiwizowany i poddany obróbce w późniejszym okresie. Przezpochwowe USG 3D pozwala na jednoczesne uwidocznienie danego narządu w trzech prostopadłych płaszczyznach, na dokonanie dokładnych pomiarów wymiarów i objętości przy równoczesnych zobrazowaniu zewnętrznych konturów badanej struktury. Zapisany obraz objętościowy może być obracany i oglądany we wszystkich płaszczyznach. W medycynie rozrodu ultrasonografia 3D ma wiele potencjalnych zastosowań między innymi do oceny wad wrodzonych i nabytych macicy, badania drożności jajowodów, obserwacji jajników i ich odpowiedzi na stymulację jajeczkowania oraz oceny receptywności błony śluzowej macicy. Dodatkowo trójwymiarowa angiografia Power Doppler pozwala na ocenę przepływów objętościowych w jajniku i endometrium.
Wskazania do badania USG:
- okresowa ocena narządu rodnego (profilaktycznie co 2 lata)
- diagnostyka wad rozwojowych narządu rodnego
- diagnostyka patologii macicy, przydatków
- diagnostyka procesów nowotworowych
- diagnostyka wczesnej ciąży
- diagnostyka zaburzeń z zakresu endokrynol
Komputerowe badanie nasienia (CASA)
Badanie nasienia jest podstawowym z podstawowych elementów w diagnostyce niepłodności. Parametrami branymi pod uwagę przy ocenie nasienia zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (wraz z wartościami referencyjnymi z 2010 r ) są:Wartości referencyjne badania nasienia wg wytycznych WHO 2010:
| Objętość nasienia: | <= | 1,5ml |
| pH: | >= | 7,2 |
| Czas upłynnienia: | < | 60 minut |
| Aglutynaty i agregaty plemników: | brak |
Liczba plemników*:
| na 1 ml (koncentracja, gęstość) | >= 15 mln/ml (>= 15 * 106 / ml) |
| w ejakulacie (całkowita) | >= 39 mln / ejakulat (>= 39 * 106 / ejakulat) |
Ruchliwość plemników:
| ogólna (ruch postępowy + ruch w miejscu) | >= | 40% |
| ruch postępowy | >= | 32% |
| Żywotność plemników: | >= | 58% |
| Morfologia plemników: | >= | 4% |
| Leukocyty (peroksydazo-dodatnie): | < 1 mln/ml (< 1 * 106 / ml) | |
Rutynowo badanie nasienia odbywało się przy zastosowaniu mikroskopu optycznego. Niestety jest to ocena subiektywna, i tak jak nie sprawia raczej trudności w ocenie liczby plemników, dość często mogą pojawiać się odstępstwa przy ocenie ich ruchomości. Brak możliwości obiektywnej analizy odsetka plemników ruchomych zaowocował stworzeniem systemu komputerowo wspomaganej analizy nasienia – computer assisted sperm analysis (CASA).System ten składa się oz połączenia mikroskopu z kontrastem fazowym, kamery, komputera oraz specjalistycznego oprogramowania. Pozwala to na uwidocznienie kolejnych pozycji plemnika z częstością 5-60 obrazów w jednej sekundzie i transformację zapisanych obrazów w formę cyfrową. Jest ona poddawana analizie komputerowej pozwalającej na dokładną i obiektywną analizę trajektorii ruchu każdego plemnika.Badania hormonalne kobiet
Badania hormonalne powinny być przeprowadzone w przypadku podejrzenia endokrynopatii oraz u wszystkich pacjentek przystępujących do programu zapłodnienia pozaustrojowego. Powinny obejmować ocenę: folikulotropiny (FSH, folicule stimulating hormone), hormonu luteinizującego (LH, luteinizing hormone), estradiolu, prolaktyny (w określonych przypadkach) i badanie stężenia progesteronu w środku drugiej fazy cyklu. Przewlekły brak jajeczkowania jest rozpoznawany, gdy stężenie progesteronu, oznaczane co najmniej trzy razy w środku fazy lutealnej, jest mniejsze niż 3 ng/ml. W celu oceny rezerwy jajnikowej istotne jest oznaczanie FSH w 2-5 dniu cyklu.
W przypadku uzyskania podwyższonych jego wartości diagnostykę można rozszerzyć o oznaczanie AMH (Anti-Müllerian hormone) oraz inhibiny B. Obecnie nie rekomenduje się wykonywania rutynowych oznaczeń prolaktyny u pacjentek regularnie miesiączkujących. Należy jednak oznaczyć jej poziom w przypadku nieregularnych cykli miesiączkowych. Stężenie prolaktyny przekraczające 200 ug/l ( 9 nmol/l) stanowią wskazanie do przeprowadzenia dalszej diagnostyki z uwagi na ryzyko występowania gruczolaka przysadki.
Badania hormonalne mają również dużą wartość przy ocenie jakości owulacji i jej potwierdzeniu. Z dużym prawdopodobieństwem można mówić o występowaniu u kobiety cykli owulacyjnych jeżeli miesiączkuje ona regularnie w rytmie od 21 do 35 dni, potwierdza to badanie ultrasonograficzne, wykazujące obecność rosnącego pęcherzyka, osiągającego w okresie okołoowulacyjnym średnicę 16-22 mm oraz oznaczenie stężenia estradiolu w okresie okołoowulacyjnym (150 – 300pg/ml) i progesteronu w surowicy krwi na siedem dni przed spodziewaną miesiączką ( powyżej 10ng/ml).
Diagnostyka endokrynologiczna ma również szerokie zastosowanie w ustaleniu wskazań do leczenia, jego zaplanowaniu oraz monitorowaniu jego przebiegu. Wartości FSH u kobiety powyżej 10-12 mIU/ml wskazują na obniżoną rezerwę jajnikową i duże prawdopodobieństwo słabej odpowiedzi na stymulację, jego wartości powyżej 20mIU/ml wskazują na wygasanie czynności gonad. Dodatkowe oznaczenie wartości AMH i inhibiny B pozwala precyzyjniej określić potencjał rozrodczy ale również optymalizować dawkę leków użytych do indukcji jajeczkowania, zmniejszyć odsetek nieudanych stymulacji oraz powikłań. Dotyczy to głównie stymulacji oraz indukcji jajeczkowania u pacjentek leczonych metodami rozrodu wspomaganego medycznie.
Badania hormonalne mężczyzn
Podstawowe wskazania do oceny hormonalnej to azoospermia (brak plemników w ejakulacie) i oligozoospermia < 5 mln plemników w 1 ml nasienia. Minimum diagnostyczne powinno obejmować pomiar stężenia FSH i testosteronu w surowicy. W przypadku objawów hipoandrogennych oprócz oceny FSH należy zbadać poziom inhibiny, LH, estradiolu i prolaktyny.
Podwyższone wartości FSH wskazują na zaburzenia w procesie spermatogenezy. Nie jest to jednak badanie dające jednoznaczne wyniki: obserwowano podwyższone stężenia FSH przy zachowanej spermatogenezie i prawidłowe wartości przy jej zaburzeniach. W przypadku stwierdzenia azoospermii w badaniu nasienia, przy prawidłowym badaniu andrologicznym, wskazane jest wykonanie biopsji jądra. Badanie histopatologiczne materiału z jądra ma na celu stwierdzenie zachowanego przebiegu spermatogenezy i obecności plemników.
Najlepszym czynnikiem prognostycznym obecności plemników w jądrach lub najądrzach jest stężenie FSH w surowicy krwi. Jeśli stwierdza się FSH >15 mjm./ml szansa na ich obecność w pobranym materiale wynosi <20%, jeśli FSH jest >25 mjm./ml jest ona bliska zeru. Dlatego oznaczanie FSH w surowicy można traktować jako jeden z etapów diagnostyki różnicowej azoospermii obstrukcyjnej (spowodowanej niedrożnością dróg wyprowadzających nasienie), przy której obserwuję się prawidłowe wartości FSH. Przy azoospermii nieobstrukcyjnej wartości FSH mogą być podwyższone lub prawidłowe, a testosteronu obniżone. Obniżone wartości FSH, LH i testosteronu obserwuje się w hipogonadyzmie hipogonadotropowym.
Histeroskopia
Jest to małoinwazyjna metoda z zakresu endoskopii ginekologicznej. Z uwagi na zakres badania oraz wskazania do jego wykonania wyróżniamy histeroskopię diagnostyczną lub operacyjną.
Histeroskopia diagnostyczna – jest szczególnie istotnym badaniem w diagnostyce patologii błony śluzowej jamy macicy. Poprzez zastosowanie histeroskopu, specjalnego urządzenia optycznego wyposażonego w światłowód, możliwa jest dokładna ocena kanału szyjki macicy oraz jamy macicy.
Przy badaniu jamy macicy zwraca się uwagę na:
- obecność nieprawidłowości w budowie jamy – diagnostyka wad macicy (macica dwurożna, przegrody macicy)
- obecność patologii w obrębie endometrium- obecność polipów endometrialnych, zrostów wewnątrzmacicznych, rozrostów endometrium
- obecność mięśniaków podśluzówkowych
- reaktywność ujść jajowodów
Wskazaniami do wykonania histeroskopii diagnostycznej są niepłodność, wielokrotne niepowodzenia leczenia metodą zapłodnienia pozaustrojowego, straty ciąż, nieprawidłowe krwawienia maciczne. Histeroskopię diagnostyczną wykonuje się przeważnie w pierwszej połowie cyklu (od 7-13 dnia cyklu) poprzez wprowadzenie cienkiego histeroskopu (4-5 mm) przez pochwę, szyjkę do jamy macicy. Dzięki obecności kamery możliwe jest nagranie zabiegu i potwierdzenie wyniku badania dokumentacją zdjęciową. Histeroskopia diagnostyczna może być wykonana bez znieczulenia ponieważ z uwagi na bardzo małą średnicę histeroskopu nie jest zabiegiem bolesnym. W razie konieczności przy odczuwaniu przez pacjentkę dyskomfortu lub dolegliwości bólowych możliwe jest krótkotrwałe znieczulenie dożylne przez anestezjologa.
Histeroskopia operacyjna – ma zastosowanie w leczeniu patologii wykrytych podczas histeroskopii diagnostycznej. Histeroskop jest wyposażony w kanał, którym do wnętrza macicy wprowadzane są odpowiednie narzędzia chirurgiczne umożliwiające usunięcie zmian chorobowych- polipów, mięśniaków, zrostów, przegród lub przerostów endometrium. Przed zabiegiem histeroskopii konieczne jest:
- pozostanie przez pacjentkę na czczo ( co najmniej 6 godzin)
- pacjentka powinna być zaszczepiona przeciwko żółtaczce typu B
- aktualne wyniki badań:
- grupa krwi
- morfologia krwi z oznaczeniem płytek krwi
- układ krzepnięcia (tzw. mały układ krzepnięcia) APTT i PT
- badania serologiczne w kierunku chlamydii
- HIV, HCV, HbsAg, VDRL, antyHCV (ważne 6 miesięcy)
- cytologia
- stopień czystości
Sonohisterosalpinografia
Jest badaniem wykonywanym w celu diagnostyki nieprawidłowości:
- budowy macicy
(mięśniaków podśluzówkowych, wad wrodzonych macicy, przegród) - błony śluzowej jamy macicy-endometrium
(polipów endometrialnych, zrostów wewnątrzmacicznych, przerostu endometrium) - oceny drożności jajowodów
Badanie wykonuje się na fotelu ginekologicznym i wymaga założenia wziernika. Po odkażeniu szyjki macicy do kanału szyjki wprowadza się jałowy cewnik zakończony balonikiem, który wypełnia się płynem celem jego ufiksowania. Następnie do cewnika podaje się roztwór soli fizjologicznej lub specjalną substancję. Płyn wypełnia jamę macicy. W trakcie podawania płynu wykonuje się przezpochwowe badanie ultrasonograficzne. Ocenia się kształt i wielkość jamy macicy, obecność patologicznych uwypukleń endometrium. Sprawdza się drożność jajowodów poprzez ocenę przechodzenia płynu z jamy macicy przez jajowody do jamy brzusznej. Po zakończonym badaniu cewnik usuwa się z macicy a pacjentka może wracać do codziennych czynności. Zazwyczaj czas trwania zabiegu nie przekracza 30 minut.
Przygotowanie do badania:
- Badanie wykonywane jest w pierwszym tygodniu po miesiączce (konieczne całkowite ustąpieniu krwawienia i plamienia)
- Wcześniej wykonane szczegółowe badanie USG ginekologiczne (najlepiej z dokumentacją)
- Ocena stopnia czystości pochwy czystości pochwy (rozmaz mikrobiologiczny z pochwy)
- Aktualna cytologia (badanie wykonane w ciągu ostatniego roku)
