Insulinooporność (IR, ang. insulin resistance) to stan metaboliczny, w którym komórki organizmu (mięśnie, tkanka tłuszczowa i wątroba) wykazują obniżoną wrażliwość na działanie insuliny – hormonu odpowiedzialnego za regulację poziomu glukozy we krwi. W efekcie organizm musi produkować więcej insuliny, aby utrzymać prawidłowy poziom cukru.
Przyczyny insulinooporności
Insulinooporność może mieć charakter wrodzony (genetyczny) lub nabyty. Do najczęstszych przyczyn należą:
-
Nadmierna masa ciała i otyłość, szczególnie brzuszna,
-
Brak aktywności fizycznej,
-
Dieta bogata w cukry proste i tłuszcze trans,
-
Przewlekły stres i zaburzenia snu,
-
Czynniki genetyczne (rodzinne występowanie cukrzycy typu 2),
-
Zespół policystycznych jajników (PCOS) – bardzo częste współwystępowanie,
-
Zaburzenia hormonalne i stan zapalny o niskim nasileniu.
Skutki insulinooporności
-
Zaburzenia metaboliczne – wzrost poziomu glukozy i insuliny we krwi (hiperinsulinemia),
-
Rozwój cukrzycy typu 2, jeśli IR nie jest leczona,
-
Zwiększone ryzyko miażdżycy, nadciśnienia, stłuszczenia wątroby,
-
Zaburzenia hormonalne i cyklu miesiączkowego – wpływ na owulację i płodność,
-
Niepłodność – szczególnie u kobiet z PCOS, ale też u mężczyzn (obniżona jakość nasienia),
-
Większe ryzyko niepowodzeń w procedurach IVF – gorsza odpowiedź na stymulację, mniejsza jakość komórek jajowych.
Diagnostyka insulinooporności
IR nie daje charakterystycznych objawów, dlatego kluczowe są badania laboratoryjne. Najczęściej stosuje się:
-
Krzywa cukrowa i insulinowa (OGTT z insuliną) – pomiar poziomu glukozy i insuliny na czczo oraz po 1 i 2 godzinach po wypiciu 75 g glukozy,
-
Wskaźniki wyliczane z badań:
-
HOMA-IR – ocena insulinooporności (powyżej 2,5–3,0 wskazuje na IR),
-
QUICKI, ISI – alternatywne metody oceny,
-
-
Poziom glukozy i insuliny na czczo,
-
Profil lipidowy i enzymy wątrobowe – często towarzyszące zaburzenia.
Objawy sugerujące insulinooporność
-
Trudność w redukcji masy ciała, mimo diety i aktywności,
-
Zmęczenie po posiłkach, senność, „wilczy głód”,
-
Częste wahania nastroju,
-
Zaburzenia cyklu miesiączkowego,
-
Ciemniejsze przebarwienia na skórze (acanthosis nigricans),
-
Nadmierne owłosienie (hirsutyzm), trądzik – szczególnie u kobiet.
Znaczenie insulinooporności w leczeniu niepłodności
-
Zaburza owulację – może prowadzić do braku jajeczkowania,
-
Obniża jakość komórek jajowych i zarodków – szczególnie przy IVF,
-
Utrudnia implantację zarodka – przez wpływ na receptywność endometrium,
-
Zwiększa ryzyko poronień i powikłań w ciąży (cukrzyca ciążowa, stan przedrzucawkowy),
-
U mężczyzn – wpływa na poziom testosteronu i parametry nasienia.
Leczenie insulinooporności
-
Zmiana stylu życia – kluczowe znaczenie:
-
dieta z niskim indeksem glikemicznym (IG),
-
regularna aktywność fizyczna (min. 150 min/tyg.),
-
redukcja masy ciała – nawet 5–10% może poprawić insulinowrażliwość,
-
-
Farmakoterapia (jeśli potrzeba):
-
Metformina – lek zwiększający wrażliwość tkanek na insulinę,
-
Inne leki – tylko w uzasadnionych przypadkach,
-
-
Monitorowanie cyklu i owulacji – w leczeniu niepłodności,
-
Terapia wspomagana (np. inseminacja, IVF) – po wcześniejszym wyrównaniu metabolicznym.
Podsumowanie
Insulinooporność to zaburzenie metaboliczne, które istotnie wpływa na płodność kobiet i mężczyzn. Jest częsta, ale często nierozpoznawana. Jej leczenie poprawia jakość cyklu, funkcje hormonalne, skuteczność procedur rozrodu wspomaganego oraz rokowania ciąży. W Kriobank insulinooporność jest rutynowo oceniana u pacjentek z PCOS, zaburzeniami cyklu lub niepowodzeniami implantacji.
