FSH (folikulotropina, hormon folikulotropowy) to hormon wydzielany przez przysadkę mózgową, który odgrywa kluczową rolę w regulacji cyklu menstruacyjnego u kobiet i spermatogenezy u mężczyzn. Należy do grupy gonadotropin i działa wspólnie z LH (hormonem luteinizującym).
Funkcje FSH:
U kobiet:
-
Stymuluje dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych – odpowiada za rozwój komórki jajowej w pęcherzyku Graafa,
-
Wspomaga produkcję estrogenów przez komórki ziarniste pęcherzyka,
-
Kluczowy w początkowej fazie cyklu (faza folikularna) – jego wzrost inicjuje cykl miesiączkowy i przygotowuje do owulacji.
U mężczyzn:
-
Stymuluje komórki Sertolego w jądrach do produkcji białek potrzebnych do rozwoju plemników,
-
Wspiera proces spermatogenezy – produkcji i dojrzewania plemników.
Diagnostyka – kiedy oznacza się poziom FSH?
-
Niepłodność (zarówno kobieca, jak i męska),
-
Ocena rezerwy jajnikowej u kobiet (w połączeniu z AMH i estradiolem),
-
Zaburzenia cyklu miesiączkowego (brak owulacji, nieregularne miesiączki),
-
Wczesna menopauza lub niewydolność jajników,
-
Ocena czynności przysadki i gonad (u obu płci),
-
Zaburzenia dojrzewania (opóźnione lub przedwczesne).
Kiedy wykonywać badanie?
-
U kobiet: najczęściej między 2. a 5. dniem cyklu,
-
U mężczyzn: w dowolnym dniu – nie podlega dużym wahaniom dobowym.
Normy FSH (orientacyjne, mogą się różnić w zależności od laboratorium):
U kobiet:
-
Faza folikularna: 3–10 IU/l,
-
Owulacja: 8–20 IU/l,
-
Faza lutealna: 1,5–9 IU/l,
-
Menopauza: > 30 IU/l.
U mężczyzn:
-
Zwykle 1–12 IU/l.
Co oznacza nieprawidłowy poziom FSH?
U kobiet:
-
Wysokie FSH (>10–12 IU/l w fazie folikularnej):
-
może wskazywać na niską rezerwę jajnikową,
-
związane z przedwczesnym wygasaniem funkcji jajników (POF),
-
częste u kobiet po 35. roku życia,
-
obniżona szansa na naturalną ciążę i mniejsza odpowiedź na stymulację hormonalną.
-
-
Niskie FSH:
-
może wskazywać na zaburzenia przysadki lub podwzgórza (niewydolność osi hormonalnej),
-
brak owulacji i cykli miesiączkowych (hipogonadyzm hipogonadotropowy).
-
U mężczyzn:
-
Wysokie FSH:
-
może świadczyć o pierwotnej niewydolności jąder – np. w zespole Klinefeltera, po chemioterapii, urazie lub infekcji (świnka),
-
często towarzyszy obniżonej liczbie plemników (oligozoospermia, azoospermia).
-
-
Niskie FSH:
-
może wskazywać na zaburzenia przysadki mózgowej lub wtórny hipogonadyzm.
-
Znaczenie w leczeniu niepłodności:
-
Poziom FSH pomaga ocenić rokowania przy staraniach o ciążę – zarówno naturalnie, jak i w procedurach wspomaganego rozrodu,
-
U kobiet z wysokim FSH i niskim AMH może być zalecane dawstwo komórek jajowych,
-
U mężczyzn – pomaga zdecydować o dalszym leczeniu, np. kwalifikacji do biopsji jąder (TESE) czy ICSI.
Podsumowanie:
FSH to hormon regulujący płodność kobiecą i męską. Jego poziom dostarcza istotnych informacji o funkcjonowaniu jajników, jajeczkowaniu, spermatogenezie i rezerwie jajnikowej. Odchylenia od normy mogą wskazywać na przyczyny niepłodności i determinować dalsze postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne.
